Zowel proefdieren als mensen zijn de verliezers in het dierproevenverhaal

Medisch onderzoek wordt vaak beschouwd als een grijs gebied als het gaat om de ethiek van dierproeven. Proefdiernemers maken ons graag wijs dat dierproeven een noodzakelijk kwaad zijn. Als een paar dieren moeten sterven, maar we uiteindelijk een wondermiddel vinden – een coronavaccin bijvoorbeeld - dat miljoenen mensenlevens redt, dan weegt het voordeel toch op tegen de kosten?

Lees ook: Hoe hopeloos is de jacht naar het perfecte proefdier?

Deze redenering brengt meteen twee grote problemen met zich mee. Ten eerste gaat het om meer dan een paar proefdieren. Het gaat jaarlijks om miljoenen individuen.

Hochmuth: “Het idee dat dierproeven 'het ene leven nemen om het andere te redden' slaat op niets. Het is niet zo alsof elke dierproef ons voor de keuze stelt waarin we het leven van een mens kunnen redden door het leven van een dier te nemen.”

Ten tweede is het aantal nieuwe medicijnen dat effectief wordt goedgekeurd voor de behandeling van menselijke ziekten dat in eerste instantie bij proefdieren blijkt te werken uiterst gering in vergelijking met het aantal werkzame potentiële nieuwe geneesmiddelen. “De kans dat dierproeven daadwerkelijk ten goede komen aan de mens wordt sterk overschat”, aldus Hochmuth.

Hoewel honderden kandidaat-geneesmiddelen elk jaar door middel van dierproeven worden onderzocht om nadien aan klinische proeven deel te nemen, waarbij het geneesmiddel op mensen wordt getest, dringt slechts zo'n 10% van het totale aantal geneesmiddelen op de markt door. En het aantal daadwerkelijk impactvolle geneesmiddelen die mensenlevens redden zijn deprimerend zeldzaam.

90% van de geneesmiddelen die in klinische proeven bij mensen terechtkomen, halen het niet, en veel zogenaamde 'stille mislukkingen' gebeuren al voordat het testen bij mensen begint. Dit is de preklinische fase waarin proefdieren in beeld komen. Voordat we een geneesmiddel aan een mens kunnen geven - wat zal beginnen met een kleine groep gezonde vrijwilligers - moeten wetenschappers eerst de veiligheid ervan bewijzen in zowel knaagdier als niet-knaagdier-modellen. Het knaagdier is meestal een rat of een muis. Het niet-knaagdier is meestal een konijn of een varken, of een hond of een niet-menselijke primaat.

Alle belangrijke redenen voor het falen van klinische proeven kunnen worden toegekend aan het gebruik en falen van diermodellen, die als gevolg van onoverkomelijke genetische verschillen geen nauwkeurige weergave zijn van de meetpunten van veiligheid of werkzaamheid bij de mens.

Gezien de enorme hoeveelheid dieren die wordt gebruikt, zal proefdieronderzoek onvermijdelijk bij toeval op een paar beduidende successen stoten. Maar voortdurende claims van proefdiernemers voor de onmisbare waarde van dierproeven zijn gebaseerd op dezelfde handvol geselecteerde gevallen, waarbij het gebruik van een diermodel ooit een voordeel voor de mens heeft opgeleverd.

In een rapport van het Nationaal Instituut voor de Gezondheid in de VS worden zeven zwakke voorbeelden genoemd die allemaal al tientallen jaren geleden zijn.¹ Er zijn maar weinig voorbeelden van succesvolle vertalingen van de muis naar de mens. Belangrijke soortenverschillen tussen mens en muis, en zelfs niet-menselijke primaten, geven aanleiding tot onoverkomelijke soortenverschillen die de reactie van een lichaam op een geneesmiddel bepalen.

Hochmuth: “Ik zou graag een concreet voorbeeld zien van medische vooruitgang de afgelopen tien jaar, waarvoor ongeveer een kwart miljard knaagdieren en miljoenen andere dieren zijn genetisch gemanipuleerd, gebruikt en gedood. Als er effectief actuele voorbeelden waren, zouden we deze gepubliceerd zien. Wees daar maar zeker van. Maar die zijn er niet!”

Teken onze petitie: Stop genetische modificatie van dieren

De manier waarop we geneesmiddelen verwerken komt grotendeels neer op enzymen - de biologische katalysatoren die geneesmiddelen afbreken - inactiveren en in sommige gevallen activeren. Vaak verschillen muizen-enzymen op kleine maar cruciale punten van de onze. Zo hebben muizen meer van bepaalde enzymen en minder van andere, wat bepaalt hoe sterk ze zich aan drugs binden en hun effecten bemiddelen.

In werkelijkheid komt ongeveer 96% van de geneesmiddelen die van dierproeven naar menselijke proeven gaan nooit op de markt terecht.¹ Waar velen niet bij stil staan is dat het mes langs twee kanten snijdt. Hoeveel mislukte dierproeven hadden menselijke successen kunnen zijn als 96% van de dierlijke successen menselijke mislukkingen werden? Veel van de nuttigste geneesmiddelen die de mens al decennialang veilig inneemt - zoals aspirine en penicilline - zouden waarschijnlijk nooit op de markt zijn gekomen als de huidige strenge wettelijke voorschriften op basis van dierproeven in de praktijk op het moment van hun ontwikkeling zouden zijn toegepast. Want aspirine is giftig voor de meeste niet-menselijke dieren.

Dus welke andere blockbusterdrugs hebben we sindsdien gemist en zullen we nog missen als dierproeven de gouden standard van het medische onderzoek blijven? Is er al een effectieve COVID-19-behandeling ontdekt en direct weggegooid omdat deze niet in de proefmuis werkte? Ten slotte wordt de gewone proefmuis niet eens ziek van het coronavirus en dienen proefdiernemers muizen eerst genetisch te manipuleren om hun reactie “te vermenselijken”. Helaas is het niet verplicht om de resultaten uit dierproeven openbaar te maken, dus het is moeilijk in te schatten hoeveel medische kansen er al zijn gemist en wat dierproeven überhaupt opleveren.

Lees ook: Maken we zonder dierproeven een betere kans in de strijd tegen corona?

Volgens Hochmuth is het daarom de hoogste tijd om komaf te maken met de dierproef: “Dierproeven hebben geen morele afweging nodig want zo wel mens als muis zijn de verliezers in dit verhaal.”