Wolven in België

In Europa zijn er verschillende subsoorten van de wolf. Onze Belgische wolven zijn Euraziatische wolven uit twee populaties. Naya, Noëlla en August komen uit de Duits-Poolse populatie. Drie van de Waalse wolven die in 2020 en 2019 hun intrede maakten, komen uit de italo-alpine populatie, die via Frankrijk tot bij ons komen. Dit wijst DNA-onderzoek van het INBO uit.¹

Wolven hebben een groot territorium nodig, tot 200 km2² Jonge wolven die het nest verlaten om solitair te leven of een eigen roedel te stichten kunnen grote afstanden afleggen. Naya legde in haar tocht naar België tot 70 km per nacht af. August moest 350 kilometer afleggen door Noordwest-Duitsland en Nederland om zijn huidige territorium te bereiken.³

Wolven zijn territoriale dieren, heel wat wolven sterven dan ook in conflict met andere wolven.⁴ Wolven bakenen hun territorium af met keutels die ze achterlaten op kruispunten van wegen, midden op paden, kleine heuveltjes of andere opvallende plekken.

Wolven leven in familiegroepen van 3-8 dieren met een duidelijke hiërarchie.¹ Meestal plant enkel het alfapaar zich voort. Dit doen ze een keer per jaar. Rond april worden er een 6-tal jongen geboren. De jongen verblijven de eerste maanden met de wolvin in de burcht, terwijl de vader op jacht gaat om hen te voeden. De eerste weken is de vader cruciaal! Als deze sterft komen de jongen om van honger. Pas na 8 weken zijn de jongen gespeend en wagen ze zich uit het nest. De helft van de jongen overleeft het eerste levensjaar niet. Ook in België zijn er intussen 2 van de 4 jongen van August en Noëlla gesneuveld in het verkeer.

Wanneer de jongen een leeftijd van 3 jaar bereiken, zullen sommigen van hen de roedel verlaten om op zoek te gaan naar eigen territorium.

Wolven eten het liefst wilde dieren. Dat zeggen meerdere onderzoeken. Ze eten het meeste ree, edelhert of everzwijn in wisselende verhoudingen naargelang de populatie. Huisdieren zoals schapen maken slechts een klein deel uit van het menu van een gevestigde populatie wolven. Een rondzwervende wolf zal zich eerder te goed aan een dergelijke gemakkelijke prooi.^{1 2 3}

Wolven kunnen dus helpen populaties van hoefdieren zoals reeën en everzwijnen reguleren. Toch is het niet zo eenvoudig als dit. Populaties hoefdieren worden ook, of zelfs meer, beïnvloed door het draagvlak van hun leefgebied, dit wil zeggen de hoeveelheid voedsel die voorhanden is. Bijvoorbeeld bij everzwijnen zien we dat de populatie explosief toeneemt onder invloed van de klimaatverandering, door zachtere winters en opeenvolgende mastjaren van beukennoten en eikels (jaren waarin eiken en beuken veel vrucht dragen) beschikken de everzwijnen over veel voedsel. Of een populatie wolven een nieuw evenwicht kan veroorzaken in een systeem dat zwaar door de mens is ontwricht, valt nog af te wachten.

Ook de wolf is een cultuurvolger of kan er in bepaalde omstandigheden een worden. Hij gaat mensen wel uit de weg, maar is niet vies van het voedsel dat mensen voorzien. In de eerste plaats natuurlijk schapen en ander vee dat niet goed beschermd is, maar in sommige gebieden in Oost-Europa houden wolven zich op in de randstad waar ze leven van afval.⁴

Om te beginnen stammen honden niet rechtstreeks af van wolven, het zijn eerder neven.¹ Ze hebben een gemeenschappelijke voorouder. Wolven en honden kunnen zich wel voortplanten. Wolven hebben een specifiek kleurpatroon, dat weliswaar ook bij sommige honden voorkomt: beige tot rossig bruin dat overgaat in een grijzige bovenkant en een donkerder zadel. Wolven hebben een wit masker. Wolven zijn meestal iets groter en forser dan honden. Ze dragen de staart altijd laag. Wolven hebben een iets ovalere pootafdruk dan honden en meer ruimte tussen de tenen.

Vaak is er bij waarnemingen twijfel of het nu gaat om een wolf of een hond. Omdat het verschil moeilijk met zekerheid te zien is, worden waarnemingen bevestigd met DNA-onderzoek van de uitwerpselen. Aan de hand van dit DNA kan bovendien worden bepaald van waar de wolf afkomstig is.²

In de 18de en 19de eeuw werden de wolven bij ons sterk vervolgd. In feite kende men toen gelijkaardige problemen als nu. Door de sterke jachtdruk was er al heel wat wild uitgestorven, waardoor de wolven geen voedsel meer vonden en zich richten op het bejagen van vee of afval aten. Er waren conflicten tussen mensen en wolven met als gevolg dat wolven intensief werden bejaagd. Naar verluid schoot koning Leopold I nog twee wolven op Valentijnsdag 1845 en zou de echte laatste wolf neergeschoten zijn in 1898 bij Virton.¹

Dankzij de EU is het tij voor de wolf gekeerd. De Europese habitatrichtlijn die in 1992 werd ingevoerd biedt wilde dieren in Europa bescherming en met name enkele soorten die op bijlage IV van deze richtlijn staan vermeldt. De wolf is een van deze diersoorten. Op het doden van wolven staan daarom strenge straffen. Toch mogen elders in Europa wolven soms wel gedood worden. De richtlijn biedt lidstaten de mogelijkheid om door de habitatrichtlijn beschermde diersoorten te doden, indien dit noodzakelijk is voor de bescherming van andere belangen zoals de landbouw. Daarom is het mogelijk als trofeejager naar bijvoorbeeld Roemenië te trekken om daar wolven te schieten. Verder maakt de habitatrichtlijn een uitzondering voor bepaalde Iberische wolven in Spanje, waardoor deze intensief bejaagd kunnen worden.¹

Wat zal de toekomst brengen voor de wolven in België? Wie bang is dat we binnenkort worden overspoeld door wolven, kan alvast gerust zijn. Aangezien wolven heel territoriale dieren zijn en grote territoria nodig hebben, zijn er in België maar een beperkt aantal gebieden waar er zich een roedel kan vestigen.

Wolvenkenner Jan Loos: “Vlaanderen zal maximaal vier roedels kunnen herbergen, en een deel zal zelfs grensoverschrijdend met Nederland zijn. Een roedel telt gemiddeld 6 wolven, een koppel en hun jongen, dus Vlaanderen zal nooit meer dan 20 wolven hebben.”

Naast ruimte, vormen de jacht en het verkeer nog twee grote uitdagingen voor de wolf. De dader van Naya is nog steeds niet gestraft. Er was dan wel een tijdelijk moratorium op wolvenjacht in het kernleefgebied van de wolven in Houthalen-Helchteren, inmiddels gaat de jacht er weer als vanouds verder.

Bovendien staat Vlaanderen nergens wat betreft de ontsnippering van natuurgebieden. De weinige natuurgebieden die we hebben worden doorkruist door drukke wegen. In september 2020 lanceerden ministers Demir en Peeters het Vlaams Actieprogramma Ecologische Ontsnippering (VAPEO). Dat plan bevat 15 projecten langs gewestwegen die de komende vijf jaar de leefgebieden van dieren opnieuw met elkaar zullen verbinden. Jaarlijks wordt er daarvoor 10 miljoen euro voorzien. Dit zal niet alleen de wolven, maar ook andere wilde dieren en de verkeersveiligheid ten goede komen.¹

De terugkeer van de wolf werd in 2011 bevestigd in Gedinne. Het programma Dieren in Nesten kon de eerste Belgische wolf in 116 jaar vastleggen op camera.¹ Daarna was het nog enkele jaren wachten voordat de eerste wolf zich definitief vestigde in België.

2016-2018 In deze periode waren er sporadisch meldingen van wolven in Wallonië. In totaal zouden er in deze periode vier verschillende mannelijke wolven geleefd hebben of op doortocht geweest zijn in Wallonië.²

2018

In januari 2018 maakte Naya haar intrede in Limburg. Ze kwam uit de Duitse deelstaat Mecklenburg-Vorpommern waar ze door onderzoekers op jonge leeftijd werd gevangen en voorzien van een gps-halsband. Naya zwierf nog even rond, alvorens zich te vestigen in het gebied tussen Houthalen-Helchteren, Leopoldsburg en Hechtel-Eksel met het militair domein als centrum. In augustus wordt de halsband, waarvan de batterij intussen leeg is, vanop afstand losgeklikt.

Op 11 maart werd er een tweede wolf doodgereden in Opoeteren. De wolf was een mannelijk dier die de naam Roger kreeg. De wolf was al enkele weken in ons land, wees DNA-vergelijking van de bijtsporen op twee schapenkadavers uit.³

In juni worden de eerste meldingen gemaakt van een wolf in Wallonië. Het dier is afkomstig uit Polen en verblijft in de Hoge Venen.⁴ Een jaar later kiest het publiek de naam Akéla voor deze wolf.⁵

In augustus was het dan zover, Naya kreeg gezelschap van een mannelijke wolf, August. Hij was afkomstig uit Duitsland zo blijkt uit een DNA-staal die begin juni in de Duitse deelstaat Nedersaksen werd afgenomen van een schapenkadaver. Via Nederland kwam hij een tweetal maanden later in Belgisch Limburg terecht.⁶

2019

2019 begon heugelijk! August en Noëlla zouden welpen krijgen. In juni bevestigde het INBO dat er welpen geboren waren, al konden ze nog niet meedelen om hoeveel jongen het precies ging.⁷

Op 27 september volgde het vreselijke nieuws. Naya en haar welpen waren al maandenlang niet meer gezien. Alles wees erop dat er kwaad opzet in het spel was en de wolvin en haar welpen door mensen om het leven gebracht zijn. De daders zijn een jaar later nog steeds niet gevonden.

2020

Januari 2020 begon met de intrede van Noëlla in Limburg. Het duurde niet lang voordat zij August vervoegde op het militair domein in Houthalen en de twee een paar werden.⁸ Noëlla is waarschijnlijk afkomstig uit Duitsland en hield zich aanvankelijk vooral op in de Kempen.

Intussen werden er begin 2020 4 nieuwe wolven in Wallonië waargenomen. Twee mannetjes afkomstig uit het Zuiden van Europa hebben zich gevestigd in respectievelijk Ébly (provincie Luxemburg) en Xhoffraix in de Hoge Venen. Daarnaast bevindt zich nog een andere wolf in Butgenbach. De vierde is een wolvin die wolf Akéla heeft vervoegd in de Hoge Venen.⁹

In juni dook er een andere nieuwe Vlaamse wolf op in de Kempen. Wolf Billy doolde een tijdje rond en werd waarschijnlijk in juni aangereden in Turnhout.¹⁰ De aanrijding was niet dodelijk, wolf Billy werd nog enkele malen gezien. De laatste waarnemingen waren in juli in de Voerstreek en over de grens in Nederland. Billy is waarschijnlijk verder getrokken richting Duitsland.¹¹

Het grote wolvennieuws van 2020 waren de wolvenwelpen van August en Noëlla. Begin mei was het voor het eerst zeker dat er wolvenwelpen waren geboren in ons land. Eind juli maakte het INBO beelden bekend van de vier welpen van August en Noëlla die op dat moment ongeveer drie maanden oud waren.¹² In oktober stierven er twee van deze welpen. Een eerste welp werd doodgereden in Hechtel-Eksel op 9 oktober en een dikke week later overkwam een tweede welp hetzelfde lot in Oudsbergen.¹³

2021

Begin februari werden enkele schapen doodgebeten in Hotton. DNA-onderzoek wees uit dat deze dieren werden doodgebeten door een wolf uit de Duits-Poolse lijn.¹⁴

Op 21 april werd bevestigd dat wolvin Noëlla opnieuw drachtig is en ergens tussen eind april en half mei opnieuw jongen zal krijgen.¹⁵ Ook het wolvenpaar op de hoge Venen, Akéla en Maxima, zal naar alle waarschijnlijkheid dit voorjaar jongen krijgen.¹⁶

Op 14 juni publiceerde INBO beelden van de nieuwe lichten wolvenwelpen. Er zouden 4 welpjes geboren zijn. Een van de welpen van 2020 zou de roedel verlaten hebben.

Eind juni werd bekend dat er voor het eerst in twee eeuwen wolvenwelpen zijn geboren in de Hoge Venen! Akéla en zijn partner hebben minstens drie welpjes gekregen!¹⁷