TBC en de hebzucht van apendealer Hartelust - een tijdlijn

Bron foto: Vlaamse dienst Dierenwelzijn.

Op 9 februari 2024 wordt dierenrechtenorganisatie Animal Rights getipt door haar Spaanse collega’s van Abolición Vivisección over een tuberculose uitbraak onder makaken in het Catalaanse dierproevencentrum Anapath Research. De makaken waren afkomstig uit Vietnam en in de EU geïmporteerd via Nederland door apenhandelaar Hartelust BV uit Tilburg.

Op 22 februari vraagt Animal Rights met een beroep op de Wet open overheid (Woo) bij het Ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit (LNV), de Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit (NVWA) en de Rijksdienst voor Ondernemend Nederland (RVO) om alle documenten over gevallen van tuberculose bij primaten die door Nederland zijn in-, uit- of doorgevoerd.

De Nederlandse overheid doet er echter alles aan om transparantie over wat er met proefdieren gebeurt te voorkomen. In de documenten die wel vrijgegeven worden, zijn de namen van de betrokken bedrijven, landen, plaatsnamen, diersoorten en aantallen gelakt.
Men beroept zich daarbij op dreiging/onheuse bejegening/in een kwaad daglicht stellen, maar dit is geen weigeringsgrond én geen omstandigheid die ervoor kan zorgen dat er bij openbaarmaking sprake is van onevenredige benadeling. De zaak loopt nog.

Ondanks deze bewuste sabotage van openheid rondom proefdieren en dankzij eigen onderzoek en contacten in het buitenland heeft Animal Rights de gebeurtenissen van eind 2022 tot en met juli 2023 in relatie tot de TBC uitbraak onder makaken bij Hartelust toch weten te reconstrueren.

Op 3 februari 2023 vertrekt er vanuit Ho Chi Minh City, Vietnam een vlucht met 480 Macaca fascicularis, de java-aap of krabbenetende makaak, aan boord in kleine houten kratten.
Het Vietnamese CITES (de Convention on International Trade in Endangered Species of Wild Fauna and Flora) bureau heeft hiervoor op 28 oktober 2022 een vergunning afgegeven die geldig is tot 26 april 2023 (CITES VNMK 02112022 / 224009S). Het gaat om 320 mannetjes en 160 vrouwtjes.

Op 5 december stuurt de RVO in haar hoedanigheid van Nederlands CITES bureau een ontvangstbevestiging voor de importaanvraag (aanvraagnummer: 4890027545823) van Hartelust.

Hartelust heeft haast. Op 1 december 2022 mailt hij met de RVO:
“Ik verzoek u vriendelijk doch dringend enige spoed te betrachten aangaande het verlenen van de invoervergunning. Het bedrijf waar wij zaken mee doen heeft in het verleden al leveringen gedaan en moet dus bekend zijn bij het internationaal CITES bureau.

Verder laat ik u weten dat wij inmiddels 2.000.000 dollar bij dit bedrijf hebben uitstaan als aanbetaling voor de leveringen. U zult begrijpen dat het voor ons bedrijf van cruciaal belang is dat de activiteiten omtrent invoer zo spoedig mogelijk van start kunnen gaan.”

Op 10 januari vraagt Hartelust:
“is er al iets bekend over onze import cites? deze aanvraag loopt nu al meer dan 2 maanden en is echt onwerkbaar op deze manier.”

Het CITES bureau / RVO laat Hartelust diezelfde dag weten dat het de taak is van de Wetenschappelijke Autoriteit (WA) van CITES om vast te stellen dat alle 480 geleverde apen inderdaad in gevangenschap zijn geboren en getogen en dus oorsprongscode C mogen hebben.

“De WA zoekt dit nu uit met de autoriteiten van Vietnam. Het zou ons helpen als u ook informatie over de [Vina Mekong Group] kunt overleggen waaruit blijkt dat dit een betrouwbaar bedrijf is en dat met hun dierregistratie systeem overtuigend kan worden aangetoond dat de dieren in gevangenschap zijn geboren uit Java apen die ook in gevangenschap zijn geboren.”

Hartelust wordt er verder op gewezen dat er recent in de VS weer mensen zijn gearresteerd, die betrokken waren bij de illegale handel in wilde java-apen voorzien van oorsprongscode C. “Het is in uw en ons belang om er nauwkeurig op toe te zien dat hiervan in dit geval geen sprake is.”

Op 12 januari laat de RVO aan Hartelust weten:
“Uiteraard twijfelen wij niet aan uw goede intenties. Alle partijen moeten gelijkwaardig behandeld worden en houden wij 1 lijn aan. Zeker wanneer misstanden zijn ontstaan is het goed om hier voorzichtig mee om te gaan. Ook al is een bedrijf geregistreerd, dit wil nog niet altijd 100% garantie bieden dat alles ook juist gaat. Vandaar dat onze WA de keuze maakt om Vietnam te consulteren en voorlopig geen meerjarig advies af te geven.

Uw aanvraag met nummer 4890027545823 is wat later opgepakt dan u van ons gewend bent, excuses hiervoor. We hebben een behandeltermijn van 4 weken en bij drukte kan het voorkomen dat pas tegen het einde van dit termijn de aanvraag wordt opgepakt. Als er dan nog een advies nodig is, kan de aanvraag inderdaad vertraging oplopen. Onze excuses hiervoor, maar helaas is dit niet altijd te voorkomen.

Hopelijk krijgt de WA snel een reactie vanuit Vietnam zodat wij advies ontvangen en we uw aanvraag kunnen afhandelen. U zou uw contactpersoon in Vietnam kunnen contacteren om te vragen contact op te nemen met de Vietnamese autoriteiten. Dit zou eventueel iets kunnen bespoedigen.”

Op 18 januari dringt Hartelust opnieuw aan:
“Goede morgen,
Op dit moment hebben wij de mogelijkheid om onze dieren uit Vietnam binnenkort te vervoeren per luchtvracht naar Nederland.
Deze dieren wachten nu al ruim ± 3 maanden in […] en zijn volledig klaar voor transport naar NL/EU.
NVWA & TRACÉS is al compleet en ook de benodigde Export CITES.
Vriendelijk en beleefd verzoek ik nogmaals om de NL import CITES nu al ± 3 maanden in behandeling spoedig te verlenen.
Ook heeft de farm VNMK volgende bericht gestuurd vandaag…
I am ready for your transport of 480 monkeys, you can rest assured and not worry , / was informed Cites Vlet Nam also confirmed the legality of Vina Mekong Company with Cites Netherlands! thank you!
In afwachting en met vriendelijke groet,”

Op 24 januari geeft de WA een ‘éénmalig positief advies’ (4890027545823 / CC22/240-3) “over de invoer van levende exemplaren van de soort Macaca fascicularis, oorsprong C, afkomstig van [Vina Mekong Group] uit Tay Ninh, Vietnam, bestemd voor [Hartelust] bv uit Tilburg, doel M.”
Doel M is biomedisch onderzoek.

“De WA vindt het aannemelijk dat het hier gefokte exemplaren betreft en is derhalve van mening dat invoer van 480 levende exemplaren van de soort Macaca fascicularis, oorsprong C, afkomstig van Vina Mekong Group uit Tay Ninh, Vietnam, geen nadelige effecten heeft op de wilde populaties.”

Dit, ondanks dat de soort is aangemerkt door de IUCN als ‘endangered’ en er wereldwijd grootschalige handel plaatsvindt. “[D]eze handel omvat met name levende exemplaren en weefsel samples van wilde en gefokte exemplaren die bestemd zijn voor medisch en wetenschappelijk onderzoek.”

De 480 makaken landen 4 februari 2023 op Maastricht Aachen Airport en worden in busjes naar Tilburg, de thuisbasis van Hartelust, vervoerd.

Op 15 maart begint Hartelust met het verspreiden van de apen (en daarmee de nog verborgen ziekte TBC onder hun leden) over Europa. Op 15 maart vertrekken 32 makaken naar Duitsland en 100 naar Spanje. Op 20 maart nog eens 60 naar Spanje.
Uit de originele groep van 480 makaken bij Hartelust in Tilburg gaan zo apen naar ‘erkende proefdiercentra’ in Frankrijk, Duitsland, Spanje, Hongarije en Italië. Het laatste transport is op 13 april.

Op 28 april ontvangt het ‘NVWA National Contact Point Animal Welfare and Animal Health’ een verontrustende email van La Direction générale de l'alimentation (DGAL, de Franse NVWA) van le ministère de l'Agriculture et de la Souveraineté alimentaire (de Franse LNV): “Dear Colleagues,
We received a non-negative result on a tuberculosis PCR following an autopsy on a macaque arrived in France. This animal was very weak and died in the days following its arrival.

This macaque belongs to a batch of 20 animals arrived on 30th March from the Netherlands TRACES […] from an establishment in which they were in quarantine.
[Hartelust]
Some other macaques in the lot show also positive reactions to the search for tuberculosis. These animals are believed to be from a batch of 480 animals from Vietnam.
These establishments are approved and must therefore have a surveillance programme for these diseases.
Please inform us of the follow-up given to this report.
Best regards,”

De NVWA vraagt om het id nummer van de makaak, welke TBC-test uitgevoerd is en informeert de Fransen: “In the meantime Hartelust has been blocked and we are tracing the other 460 animals from Vietnam.”

De NVWA bezoekt het bedrijf op 1 mei.
Volgens de administratie van Hartelust zijn de makaken op 19 februari en 19 april negatief getest voor tbc.

Op 2 mei wil de GGD weten of het gaat om open TBC. De NVWA antwoordt ontkennend: “haarden gevonden in milt en lever, dus geen open TBC.”

Op 3 mei komt er bericht vanuit Frankrijk. Het gaat om de TBC variant M. caprae.

Op 26 juni gaat de NVWA samen met de dierenarts van Hartelust tuberculineren (de NVWA moest het product eerst bestellen).
Bij een tuberculinatie of huidtest wordt in in de huid een zogenaamde tuberculine ingespoten, een proteïnenmengsel verkregen uit de bacterie Mycobacterium bovis. Met tuberculine wordt een huidreactie opgeroepen bij dieren die besmet zijn (geweest).
Eén makaak overlijd gedurende de narcose met ketamine.

Op 29 juni worden de resultaten ‘afgelezen’. 15 makaken blijken positief te testen voor TBC, waarvan 3-4 dubieus. Het NVWA Incidenten- en Crisiscentrum (NVIC) geeft opdracht tot euthanasie van de 15 dieren en hun afvoer naar Wageningen Bioveterinary Research Lelystad voor necropsie.

De NVWA Chief Veterinary Officer (CVO) vraagt waarom de positief getuberculineerde makaken niet elders ondergebracht kunnen worden? De NVWA raadt dit af, onder andere omdat de dieren vervolgens nog zes maanden aan de antibiotica zouden moeten. Bovendien zijn de overige apen bij Hartelust ook nog verdacht, dan moet je alle makaken opvangen, dit raadt de NVWA af.

De overige makaken blijven op locatie in Tilburg geblokkeerd in de isolatieruimte op de eerste verdieping in verschillende hokken, totdat de uitslagen van nader onderzoek (PCR (Polymerase Chain Reaction (polymerase ketting- reactie)) en BO (bacteriologisch onderzoek)) bekend zijn.

Op 30 juni blijkt uit sectie op de 15 afgemaakte dieren dat 5 van hen ernstige granulomateuze (opeenhopingen van afweercellen) ontstekingen in de longen hadden. Bij de andere apen zijn er ook vergelijkbare ontstekingen in de buik.

Op 4 juli is er ook de uitslag van de PCR. 12 van de 15 makaken hebben een positieve PCR op Mycobacterium complex , 14 van de 15 hebben laesies (schade aan weefsel) op de longen wat duidt op Mycobacterium complex.

Hartelust besluit alle makaken af te laten maken.

Op 6 juli volgen de uitslagen van PCR genotypering van 95 monsters: 20x M. caprae.

Op 18 juli worden alle overgebleven apen afgemaakt door de dierenarts van Hartelust onder toezicht van een dierenarts van de NVWA en aansluitend ter destructie afgevoerd. Op 28 juli stelt de NVWA vast dat de verblijfplaats van de bedoelde apen is gereinigd en ontsmet (R&O).

Op 31 juli 2023 volgt de opheffing van de verdachtverklaring TBC.

Op 5 juni 2024 antwoordt de minister dat in totaal 177 apen geëuthanaseerd zijn in Tilburg. We weten uit Spanje dat AnaPath in Barcelona alle 114 makaken heeft afgemaakt en ook het Franse laboratorium waar de eerste besmetting werd vastgesteld doodde alle 20 apen. Animal Rights gaat ervan uit dat alle 480 makaken die op 4 februari in Maastricht landden zijn afgemaakt.

Eind juli kan Hartelust dus verder met ‘business as usual’, het dealen in aapjes. 480 individuele levens zijn volstrekt zinloos vernietigd, opgeofferd aan de hebzucht van een apenhandelaar, gefaciliteerd door gewetenloze overheidsorganisaties als LNV, NVWA en RVO.

Het moge duidelijk zijn dat Animal Rights tegen iedere vorm van dierproeven is. Het is een morele nullijn die niet overschreden mag worden. Er moet ingezet worden op alternatieven. Hartelust dient te worden gesloten!