Vossen in Vlaanderen

De vos behoort tot de familie van de hondachtigen, is een roofdier en vooral in de schemer en ’s nachts actief. Een vos is een omnivoor en eet alles, het liefst konijnen en woelmuizen, maar ook gevallen fruit of bessen. Ook regenwormen zijn een belangrijk onderdeel van zijn menu.¹

Midden 20ste eeuw was de vos in België vrijwel volledig uitgeroeid door intensieve bestrijding. Vossenholen werden consequent vergast en jagers werden met premies aangemoedigd om de vos als verspreider van hondsdolheid te doen verdwijnen. Nadat dit werd verboden, maakte het dier vanaf de jaren ’90 een ongelofelijk succesvolle comeback. Was hij vroeger een schuwe plattelandsbewoner, dan heeft hij zich nu helemaal aangepast aan het leven in een verstedelijkt Vlaanderen. Zelfs in grootsteden als Brussel weet hij zich te handhaven.^{2 3}

Volgens sommigen (lees: jagers) in Vlaanderen heeft de vos geen natuurlijk vijanden en nemen de aantallen explosief toe. Volgens bioloog en roofdierspecialist Jaap Mulder gaat het argument dat vossen bestrijden nodig is 'om het evenwicht in de natuur te bewaren', niet op. Voor natuurbeheer is bestrijden van roofdieren in principe nooit noodzakelijk. De natuurlijke vijand van de vos is de vos zelf. Vossen zijn territoriale dieren. Dat betekent dat een gebied na een tijdje vol raakt en er niet meer vossen bijkomen.¹

Dit blijkt ook uit het jachtverbod in Luxemburg op vossen, wat sinds 2015 geldt. Het verbod is in 2018 wegens succes verlengd.² Er vond geen vossenexplosie plaats zoals door voorstanders van de jacht werd voorspeld, maar de aantallen bleven gelijk. Ook in het Zwitserse kanton Genève of het Beierse woud in Duitsland heeft een jachtverbod op vossen niet geleid tot een toename van het aantal vossen.³

Een vossenpaar heeft een territorium, met een burcht, waarvan ze voornamelijk gebruik van maken in de voortplantingstijd. Daar blijven ze in principe hun hele leven. Begin april worden 3 tot 7 jongen geboren, afhankelijk van de voedselvoorraad en de populatiedichtheid. Door bestrijding en eventuele verdunning van de populatie, neemt het aantal jongen in een worp toe en stijgen ook de overlevingskansen van deze jongen. Het territorium kan immers groter worden, waardoor de vrouwtjes in een betere conditie komen. In een natuurlijk populatie daalt de grootte van de worp naar 3 tot 4 jongen.

Volgens jagers is de vossenjacht in de maanden december tot maart het meest effectief, omdat dan de meeste dieren kunnen worden geschoten. Dit omdat op dat moment jonge dieren gaan zwerven, op zoek naar een eigen territorium. In deze maanden sterven veel eerstejaarsvossen door het verkeer of door bejaging. In 2019 werden er via het platform dieren onder de wielen 402 meldingen van in het verkeer gedode vossen geregistreerd.¹ Vossen kunnen in gevangenschap wel 15 jaar worden, in de vrije natuur wordt slechts 1% van de populatie ouder dan 5 jaar.^{2 3}

Volgens bioloog en roofdierspecialist Jaap Mulder is "vossenbestrijding", zoals deze nu plaats vindt, helemaal niet effectief: “Juist in de tijd dat al die jonge vossen rondzwerven, de herfst en winter, trekt de jager er op uit. Hij schiet vooral jonge vossen en ‘vervangt’ daarmee de natuurlijke sterfte, want hij haalt een aantal concurrenten weg voor de overblijvende vossen. Als hij een standvos schiet, wordt de lege plek soms al binnen een dag door zo’n zwerver opgevuld. In het gebruikelijk jachtseizoen kun je, vanwege al die zwervers, in een beperkt gebied zodoende veel vossen schieten zonder echt invloed op de populatieomvang in het volgende voorjaar te hebben. Een gedode vos is dus niet hetzelfde als ‘een vos minder’, want elke gedode vos betekent dat een andere kan overleven.” ⁴

De gewone jacht op de vos is toegelaten van 15 oktober tot eind februari. Tijdens deze periode mogen vossen tussen zonsopgang en zonsondergang voor het plezier worden bejaagd. Daarnaast kunnen vossen in feite het hele jaar door worden afgemaakt als er schade dreigt aan flora en fauna, onder de naam bijzondere jacht of bestrijding. Naast het geweer worden ook kastvallen, vangkooien en lokvoer gebruikt. Ook rioolbuisvallen die worden ingegraven zijn toegestaan.¹ Jaarlijks worden in Vlaanderen ongeveer 12.000 vossen gedood. Dit is ongeveer een derde van de populatie, die wordt geraamd op 27.000 individuen.²

Het is niet toegelaten op vossen te jagen binnen een straal van 50 meter van een vossenburcht. Niet omwille van de vossen, maar ter bescherming van de das die regelmatig zijn intrek neemt in (voormalige) vossenburchten.

Het jachtdecreet biedt de mogelijkheid om bij de jacht op vossen gebruik te maken van kastvallen en vangkooien. Dit zijn nare kooien die vooral worden gebruik voor het vangen van jonge vosjes. Oude en ervaren dieren laten zich nauwelijks vangen in een kooi. Wanneer de jongen 3 weken oud zijn komen ze uit de burcht. De moedervos is vaak ergens rondom de burcht in de buurt. De kooi wordt in de ingang geplaatst en zodra de jongen vosjes naar buiten lopen komen ze vast te zitten.¹

Wie een kast- of kooival gebruikt, moet beschikken over een jachtverlof. De kooien moeten dan ook zijn gemerkt met een plaatje waarop het jachtverlofnummer van de plaatser staat en de gegevens van de verantwoordelijke provinciale dienst.²

Lees ook: Jager betrapt op illegale vossenjacht

Jagers zeggen over het gebruik van de vangkooi het volgende: “Denk hierbij vooral aan dat de kooitjes goed vastgezet worden, want de oude vos zal ze proberen eruit te halen. Dus als je weet dat er vosjes inzitten kun je vooral vroeg in de avond gaan aanzitten, dit is beste kans om ook de moer direct te kunnen schieten.”³

Het meest gebruikte argument voor de vossenjacht door jagers is de bescherming van bodembroeders. Deze vogels zijn in de laatste decennia inderdaad sterk in aantal achteruitgegaan. Jagers wijzen graag de beschuldigende vinger naar de vos, terwijl natuurbeheerders (terecht) stellen dat er verschillende factoren bijdragen tot de penibele toestand van de weidevogels.¹

De belangrijkste oorzaak van de achteruitgang van de akkervogels is de gebrekkige habitatkwaliteit. Te veel monocultuur, te weinig extensieve graslanden. Allerlei beheersprojecten hebben het tij voor akkervogels nog niet kunnen keren. Nesten worden bijvoorbeeld kapot gemaakt door de zware machines waarmee de akkers worden bewerkt.²

Bovendien is de vos niet de enige predator voor bodembroeders. Ook andere zoogdieren, zoals bunzing en marter, en vogels zoals kraaien hebben het op weidevogels gemunt. De omvang van predatie is in sterke mate afhankelijk van de kwaliteit van het leefgebied en de beschikbaarheid van voedsel. Om deze vogels weerbaarder te maken tegen predatie is het dus vooral belangrijk geschikt leefgebied voor hen te voorzien. De vos aanwijzen als zondebok is volgens Animal Rights al te gemakkelijk.

Zoals eerder aangegeven is het bestrijden van vossen om "natuurlijk evenwicht" te bewaren nooit noodzakelijk. Deze dieren zijn samen met hun prooidieren geëvolueerd en zullen zich door hun territoriumdrift aanpassen aan het beschikbare voedselaanbod.

Voor de bescherming van bodembroeders is het vergroten en verbeteren van geschikte broedgebieden een belangrijk uitgangspunt. Het aanleggen van houtkanten en grasbuffers, en inzaaien van vogelvoedselgewassen voor bijvoorbeeld patrijzen zodat ze voedsel kunnen vinden waar ze veilig zijn voor predatie.

Daarnaast kunnen rasters er voor zorgen dat dieren uit bepaalde gebieden blijven. Zo kunnen vossenwerende rasters er voor zorgen dat niet alleen vossen, maar ook katten en honden bepaalde gebieden niet kunnen betreden. Roofdieren kunnen niet onder de rasters door of over de rasters heen.¹

Animal Rights vindt dat wilde dieren erbij horen in ons land en in principe zoveel mogelijk met rust moeten worden gelaten. De heksenjacht op de vos is een bedroevende aangelegenheid. Telkens zijn wilde dieren de dupe van menselijk handelen, zoals het verdwijnen en achteruitgaan van leefgebieden. Animal Rights wil dat er niet alleen naar soortenbehoud, maar ook naar de belangen van individuele dieren wordt gekeken. Elk dier is een individu, met recht op leven en welzijn.