Sneller genezen zonder dierproeven dankzij stamcellen

Christine Mummery maakt zich sterk voor het vervangen van dierproeven door te testen op menselijk weefsel en miniatuurorganen. "Het is niet verwonderlijk dat de meestverkochte medicijnen veelal niet aanslaan in de patiënten voor wie ze bedoeld zijn”, vertelt ze en benadrukt dat het niet de bedoeling is om muizen, konijnen of honden te genezen, maar mensen.

Het probleem is dat de gevoeligheid tegenover een stof zoals een potentieel geneesmiddel en de effecten ervan op het lichaam enorm schommelen tussen mensen en andere dieren. Denk eens aan paracetamol: de menselijke lever kan paracetamol metaboliseren, terwijl de lever van een kat dat niet kan. Omgekeerd zijn er medicijnen of stoffen die veilig lijken voor dieren en vervolgens gevaarlijk blijken te zijn voor mensen. Zo bleven arsenicum, asbest en benzeen te lang op de markt omdat ze niet gevaarlijk bleken bij dieren, maar achteraf dodelijk bleken te zijn voor mensen.

We weten ondertussen dat de vertaalslag tussen proefdier en mens niet werkt: 90% van alle geneesmiddelen waarvan blijkt dat ze veilig en effectief zijn in dierproeven, falen in menselijke proeven omdat ze niet werken of gevaarlijke bijwerkingen bij mensen veroorzaken. “Meer nog, wat als er een potentieel geneesmiddel dat in een dierproef faalt wel effectief en veilig geweest zou zijn voor de mens? Dat komen we misschien nooit te weten", vertelt campagnecoördinator Jen Hochmuth.

Mummery haalt ook de ethische bezwaren aan: “We willen dieren niet gebruiken als instrument.” Maar dit is precies wat er met proefdieren gebeurt. In toxiciteits- en veiligheidsonderzoek worden teststoffen in verschillende doseringen en op alle denkbare manieren toegediend aan proefdieren: oraal door te slikken of rechtstreeks in de maag gebracht met een sonde, via de neus met aerosol-maskers, op de huid gesmeerd, in de ogen gedruppeld, geïnjecteerd in de bloedbaan met een spuitje of via een infuus. Na afloop van het experiment worden de dieren meestal afgemaakt om hun inwendige weefsels en organen te analyseren. Er is brede consensus dat deze dierproeven onnodig zijn. Daarom is het extra wrang dat nog meer dieren zullen sterven in pijnlijke experimenten.

Teken onze petite: Stop dodelijke experimenten op honden en katten

Mummery en haar team werken aan een proefdiervrije innovatie, gebaseerd op stamcellen om medicijnen op bijwerkingen te testen. Stamcellen kun je maken door een paar van jouw gewone cellen opnieuw te programmeren tot stamcellen. Van jouw stamcellen kun je dan ook bijvoorbeeld jouw eigen hartcellen maken. Deze hartcellen kun je vervolgens voor een "organ-on-a-chip" gebruiken. Met zo een "organ-on-a-chip" kun je vervolgens een medicijn gaan testen! Het handigst van al is dat je meteen kan ontdekken hoe een medicijn op jouw hartcellen werkt omdat de chip gemaakt is met je eigen cellen.

Dat is vaak anders dan bij een gemiddelde patiënt legt Mummery uit. “Als je kijkt naar de Top 10 meest voorgeschreven medicijnen dan werkt de nummer 1 daarvan maar op 1 van de 4 patiënten. En het slechtst werkende medicijn in dezelfde top 10 werkt maar op 1 van de 25 mensen. Je kan je dus voorstellen hoe ontzettend duur het is om al die medicijnen voor te schrijven die niet werken”. Dit wil zeggen dat er naast soortenverschillen tussen mensen en andere dieren ook verschillen tussen individuele mensen zijn. Wist je dat bijwerkingen van geneesmiddelen de derde meest voorkomende doodsoorzaak in Nederland is?¹ In de top drie van doodsoorzaken staat kanker op nummer één en hart- en vaatziekten op nummer twee.

De innovatie van Mummery lost twee problemen gelijktijdig op: ten eerste worden er geen proefdieren voor opgeofferd en ten tweede kan haar model op elke patiënt individueel toegepast worden.“In principe kunnen we alle cellen van het menselijk lichaam maken van onze eigen stamcellen, niet alleen een minihartje, maar ook een minilever of een minibrein”, aldus Mummery. Dit betekent dat als we in de toekomst naar de dokter gaan we meteen het medicijn voorgeschreven krijgen dat bij ons werkt. Dit wordt ook gepersonaliseerd medicijn genoemd omdat de stamcellen van de patiënt komen en het daardoor mogelijk is om precies te voorspellen met welk medicijn de patiënt het beste geholpen is.

Lees verder onder de video waarom we dierproeven dan niet vervangen door stamcellen?

De vraag is waarom we dan niet nu al stamcellen gebruiken? Het simpele antwoord dat Mummery geeft is, dat de wetgever het vereist: “Voordat stamcellen als alternatief mogen gebruikt worden, willen de wetgevers zien dat het alternatief een beter model is dan het proefdiermodel of in ieder geval equivalent aan proefdieren. Als we de wetgeving veranderen en inzetten op innovaties zoals stamcellen hebben we alternatieven in handen die niet alleen vrij van dierenleed zijn maar ook goedkoper zijn en sneller bij de patiënt terechtkomen en waarvan de effecten en mogelijke bijwerkingen beter te voorspellen zijn."

Jen Hochmuth van Animal Rights: “Het draait allemaal om het afvinken van dierproeven. Wanneer de dierproeven zijn uitgevoerd mogen de producten van de fabrikant op de markt komen. Regels die dateren uit de jaren 60 van de vorige eeuw.”

• Zo snel mogelijk dierproeven vervangen door alternatieven. Meer dan 1 miljoen Europeanen hebben het burgerinitiatief ‘Stop Dierproeven’ getekend.¹ Vele burgers trekken zich het leed van de ruim 10 miljoen proefdieren in Europa aan. De Nederlandse overheid heeft verschillende rapporten naar buiten gebracht waaruit blijkt dat het mogelijk is om dierproeven te vervangen voor alternatieve testmethoden.²³⁴⁵ Nu willen we dat deze woorden omgezet worden in daden.
• Onderzoek naar alternatieven is nu nog erg versnipperd. We pleiten voor een internationale samenwerking van bedrijven, overheden en belangenorganisaties. Informatie en kennis moet gedeeld en verspreid worden. Met ons nieuwste project Animal Free Science willen we de verandering stimuleren om dierproeven te vervangen door proefdiervrije onderzoeksmethoden met een directe toepassing voor de mens.
• Het duurt nu nog vele jaren voordat een alternatief voor een dierproef is geaccepteerd binnen de bestaande wetgeving. We willen dat deze blokkades worden weggenomen zodat dierproeven sneller vervangen kunnen worden. Animal Rights roept zowel de Vlaamse als de Nederlandse overheid op om meer geld voor onderzoek naar alternatieven beschikbaar te stellen en het financieren van alle experimenten stopzet. Het is de hoogste tijd om dierproeven te vervangen door moderne dierproefvrije technieken.