Mobiele slacht werkt dierenleed in de hand

Nadat Animal Rights de afgelopen weken de verschrikkingen van het transport van landbouwdieren bij extreme temperaturen In België aan het licht bracht, werden er vanuit de vee-industrie en de politiek diverse ‘oplossingen’ aangedragen.

Minister van dierenwelzijn, Ben Weyts lijkt vooral iets in mobiele slacht te zien. ¹ Ook dierenarts Mariella Debille, die onderzoek doet rond mobiel slachten en dierenwelzijn, wijdde hier in De Standaard een artikel, genaamd ‘Breng het slachthuis naar de boerderij’, aan. ² Animal Rights is natuurlijk blij met conclusies als: “Transport bezorgt veel dieren stress en heeft een negatieve impact op hun welzijn. Hitte maakt de rit nog onaangenamer” en: “Dierenwelzijnsorganisaties hebben dus overschot van gelijk. Tijdens deze warme zomermaanden vormt transport een te groot risico voor het vee.” Daarom pleit Animal Rights ook voor een transport-stop op zomerse dagen.

BioForum Vlaanderen, een koepelorganisatie voor de Belgische biologische landbouw- en voedingssector, onderzocht de afgelopen maanden de mogelijkheden van een mobiele slachteenheid voor in Vlaanderen. Voor rundvee en varkens lijkt dit niet haalbaar, maar voor pluimvee zien de onderzoekers mogelijkheden voor kleinere bedrijven. ³

Landbouwleven wijdde onlangs een artikel aan het onderwerp dat ‘Kansen en knelpunten voor een mobiele slachteenheid in Vlaanderen’ in kaart brengt. ⁴ Animal Rights ziet meer knelpunten dan "kansen."

Deze beelden van varkens die het transport niet overleefden ontlokten aan Vlaams minister van dierenwelzijn Ben Weyts de opmerking dat mobiele slacht misschien wel een goed alternatief zou zijn.

Op 24 januari 2022 raakt bekend dat het FAVV al richtlijnen uitwerkte voor de mobiele slachtunits. Door de units te laten opereren onder naam van erkende slachtinrichtingen zou dit concept op korte termijn al operatief worden. Tijdens een parlementaire vraag van Chris Steenwegen (Groen) die gesteld werd aan Vlaams minister van Landbouw Hilde Crevits (CD&V) werd benadrukt dat pluimveehouderijen binnenkort toegang zullen krijgen tot kleine mobiele slachtunits. Het zou gaan om kleinschalige bedrijven in het kader van de korte keten. Minister Crevits zegt daarbij dat er ook naar regionale microslachthuizen gekeken worden. ¹

In september 2023 bevestigt minister Ben Weyts dat er belangrijke obstakels zijn voor mobiele slacht in België. Een mobiele slachting zou volgens een haalbaarheidsstudie dubbel zo duur zou zijn als een reguliere slachting.

Bovendien is ook de tijdsduur waarbinnen het karkas van het dier in het slachthuis moet zijn een obstakel. Volgens de Europese regelgeving moet het karkas van het dier binnen de 2 uur in het slachthuis afgeleverd worden, maar het FAVV is hier uit voorzorg strenger en heeft dit beperkt tot 45 minuten. Men legt meer bepaald op dat de dieren van alle ingewanden ontdaan moeten worden indien de geslachte dieren niet binnen 45 minuten na het slachten kunnen verwerkt worden in een erkend slachthuis. Deze zeer korte tijdsduur van 45 minuten om het dier te doden, het karkas op te laden en dit af te leveren in een slachthuis, maakt dat een mobiele dodingsunit in de praktijk in Vlaanderen momenteel niet haalbaar is De haalbaarheidsstudie voor een mobiele dodingsunit besluit dan ook dat het enkel zinvol is om verdere stappen te zetten als de maximale tijdsduur van 45 minuten tussen doden en aankomst in het slachthuis verlengd wordt.

De minister geeft het echter nog niet op, hij meent dat er een kans is dat deze technische obstakels worden weggewerkt. Eventueel zal er worden nagegaan met het FAVV of een verlenging van de maximale transportduur van 45 minuten mogelijk is. [^10]

In Dokkum is, in samenwerking met het ministerie van LNV, een pilot opgezet voor een mobiele dodingsunit (MDU). Het idee achter mobiele slacht is dat dieren niet meer vervoerd hoeven te worden maar op de boerderij worden geslacht. Transport met levende dieren zou dan afnemen en stapsgewijs vervangen worden door transport van vlees en karkassen.

Slachthuis Dokkum heeft ruim twee jaar gewerkt aan de MDU, in samenspraak met de NVWA en Wageningen University. Eind 2018 gaf landbouwminister Carola Schouten toestemming voor een proef met vier mobiele slachtauto’s in Noord-Nederland. Ze zei toen dat het mobiele slachthuis een waardevolle innovatie kan zijn in de strijd tegen voedselverspilling.

Echter, de Dokumse dodingsunit heeft niet het doel om transport van levende dieren te verminderen. Het slachthuis in Dokkum heeft als doel om wrak vee, die volgens de wet- en regelgeving niet vervoerd mogen worden, te slachten en alsnog in de voedselketen te brengen. Normaliter worden deze dieren gedood en dan naar het destructiebedrijf gebracht. De veehouder moet betalen om deze dieren te laten ‘afvoeren’. De mobiele dodingsunit in Dokkum heeft als primair doel dat de veehouder nog winst kan maken op niet-transportwaardige dieren.

Een bijkomende 'service' die het slachthuis van Dokum levert is het maskeren van hoe frequent een boer 'wrakke' dieren heeft. Op hun website staat bij de voordelen van een mobiele slachterij: "‘Doodmelding’ op naam van Slachthuis Dokkum en niet op UBN van de veehouder." ¹ Normaal gesproken worden dieren die ‘vernietigd’ worden en de destructie in gaan, geregistreerd op naam van de veehouder. Veehouders die niet goed voor hun dieren zorgen en die structureel ‘wrak vee afvoeren’, komen zo in zicht bij de NVWA, wat zou moeten leiden tot NVWA inspecties en handhaving. Bij de Mobiele Dodings Unit staat deze registratie niet langer meer op naam van de veehouder maar op naam van de slachterij. Het is daardoor niet langer inzichtelijk welke veehouders hun dieren verwaarlozen.

De NVWA heeft dus een pilot die is ontstaan naar aanleiding van een aangenomen motie uit de Kamer om het transport te verminderen (motie SP Van Gerven ²), omgebogen naar het faciliteren van wetsovertreders. De NVWA constateerde structurele overtredingen: Wrakke dieren werden toch op transport gezet en bij de slachthuizen kwamen NVWA inspecteurs daarachter en wrakke dieren werden in de stal aan hun lot over gelaten omdat veehouders geen dierenartskosten wilden betalen. Maar in plaats van te handhaven heeft de NVWA deze pilot ingericht om deze dierenmishandelaars te faciliteren.

In februari 2020 werd bekend gemaakt dat de provincie Overijssel €100.000 subsidie beschikbaar heeft voor het opzetten van een mobiele slachterij voor varkens door Coöperatie Mobiel Slachten U.A. ³ Opnieuw is het argument dat hiermee een einde komt aan het levend vervoeren van varkens en het dus goed is voor het dierenwelzijn. Het spreekt voor zich dat deze mobiele unit ook ingezet zal worden om niet transportwaardige, kreupele varkens alsnog in geld om te zetten. Hiervoor zal ze wel een behandeling met bijvoorbeeld antibiotica ontzegd moeten worden.

Animal Rights denkt dus niet dat mobiele slachthuizen een oplossing zijn. Naast het feit dat we als dierenrechtenorganisatie iedere vorm van slacht afkeuren, is het logistiek ook onmogelijk om de enorme aantallen dieren die in België en Nederland jaarlijks geslacht worden op deze wijze te ‘verwerken.’ Volgens CBS Statline ging het in 2018 in Nederland dat jaar om 2,2 miljoen runderen, 15,9 miljoen varkens, 519.300 schapen, 171.400 geiten, 605,5 miljoen vleeskuikens en bijna 18 miljoen ‘overige kippen. ¹

Statbel geeft aan dat in 2018 in België maandelijks 26,51 miljoen dieren, waaronder ruim 74.000 runderen, 936.000 varkens en 25,4 miljoen kippen geslacht werden. ²

De tendens in de veehouderij is naar megastallen toe en weg van kleine familiebedrijven, dus mobiele slacht wordt over tijd een als maar minder plausibele oplossing om het lijden der dieren te verminderen.

Ook financieel lijkt mobiele slacht een onhaalbare kaart. De kosten per geslacht dier gaan omhoog en dus ook de prijs van vlees in de supermarkten. Waar de consument in het kieshokje voor dierenwelzijn kiest, kijkt deze bij de kassa toch veelal naar de portemonnee. Omdat Nederland en België vooral dierlijke producten voor de export produceren en dus op de concurrentie positie moeten letten, zal alleen een kleinschaligere marktsegment, zoals bioboeren, in mobiele slacht geïnteresseerd zijn.

Naast de logistieke en financiële aspecten is het dierenwelzijnsargument nog wel de belangrijkste omdat juist het welzijn van de dieren gebruikt wordt om mobiele slacht te promoten. Landbouwdieren moeten nu nog een transportwagen in kunnen lopen, omdat ze anders niet vervoerd mogen worden. Dit dwingt veeboeren om in ieder geval dat minimale niveau van dierenwelzijn te handhaven. Met mobiele slacht units is dat niet langer nodig. Dit kan veeboeren er toe verleiden om dieren noodzakelijke medische zorg te onthouden en/of dieren nog net wat langer uit te buiten. Des te meer omdat een dier wat geslacht wordt om in de voedselketen gebracht te worden, geen medicijnresten in zich mag hebben.

Niet-transportwaardige varkens

Recente schandalen met betrekking tot het vervoeren van niet-transportwaardige dieren van melkveebedrijven naar slachthuizen in Nederland, België, Polen en Duitsland geven genoeg aanleiding tot die vrees. In Nederland begon het slachthuis van Dokkum in januari 2019 met een mobiele slachterij voor koeien en richt zich daarbij voornamelijk op afgedankt melkkoeien die niet levend meer vervoerd mogen worden. ¹ Animal Rights verwacht dat het aantal niet-transportwaardige dieren bij de invoering van mobiele slacht alleen maar zal toenemen. Mobiele slacht zou in dit realistische scenario juist een negatief effect op dierenwelzijn bewerkstelligen.

We weten uit inspectierapporten van de NVWA en uit de beelden die Animal Rights in de slachthuizen van Tielt, Izegem en Hasselt maakte, dat er veel mis gaat bij het toezicht op de slachthuizen. Als er straks diverse mobiele slachthuizen door Nederland en België zouden rijden wordt overheidstoezicht op dierenwelzijn en voedsel-hygiene praktisch onmogelijk. Er zal immers geen budget of mankracht zijn om op iedere mobiele unit een inspecteur en dierenarts te plaatsen. Uit die Animal Rights beelden weten we dat zelfs het permanente toezicht op de gevestigde slachthuizen regelmatig faalt; mobiele slachthuizen zijn daarom een bijna gegarandeerd recept voor de mishandeling van dieren.

Het mobiele slachthuis is vooral een handig inspelen van de vleessector op de welzijnsinbreuken tijdens transport. De consument wordt zo opnieuw met fictieve of minimale welzijnsverbeteringen zand in de ogen gestrooid, zodat hij of zij de principieel immorele producten van de vee-industrie blijft afnemen.

Onze bezwaren tegen mobiele slacht werden eind september bevestigd. Op 24 september 2019 bericht RTL Nieuws dat er binnen de Nederlandse voedsel- en warenautoriteit (NVWA) onenigheid is over de pilot met mobiele dodingsunits. Meerdere dierenartsen van de NVWA luiden de noodklok: dieren lijden onnodig en er zijn risico's voor de volksgezondheid, zeggen ze tegen de onderzoeksredactie van RTL Nieuws. ¹

Bij de pilot die sinds januari loopt rijden vier mobiele units door Friesland, Groningen en Drenthe. Slachthuis Dokkum zegt dat dit jaar 700 bedrijven zijn bezocht en ruim duizend runderen op deze manier zijn geslacht. 

Meerdere NVWA-ers vertelden RTL dat in de proef de huidige regelgeving wordt omzeild, dat boeren nu alsnog geld op kunnen strijken voor kreupele en zieke dieren en dat het mobiele slachthuis boeren stimuleert hun vee niet te behandelen, waardoor dieren onnodig lang lijden. Dieren mogen namelijk voordat ze geslacht worden een aantal dagen geen medicijnen of pijnstillers krijgen, om te voorkomen dat die stoffen zo de voedselketen in komen.

Een andere NVWA-medewerker stelt dat alle dieren die bij het mobiele slachthuis aangeboden worden 'risicodieren' zijn: "Niet alleen vanwege het dierenwelzijn, maar ook vanwege de volksgezondheid. Ze zijn immers ziek, gewond of hebben een chronische aandoening.”

De Koninklijk Nederlandse Maatschappij voor Diergeneeskunde (KNMvD) zegt in een reactie dat de inzet van de MDU niet mag leiden tot het onthouden van de nodige zorg aan dieren.

Het slachthuis legt de schuld bij de boeren en ontkent de eigen verantwoordelijkheid: “Een (vee)houder van een dier is te allen tijde verplicht zorg te dragen voor zijn/haar dieren, zowel moreel als wettelijk op zijn bedrijf. Het onthouden van zorg aan een dier is strafbaar. De MDU heeft geen enkele verantwoordelijkheid voor het dierenwelzijn van het dier bij de (vee)houder op zijn/haar bedrijf.” ² Vervolgens deed het slachthuis bij het ministerie van Landbouw aangifte tegen vier medewerkers van de Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit (NVWA). Directeur-eigenaar Henk Visser zegt de intimidatie en de smaad meer dan beu te zijn. ³

De NVWA wil geen reactie geven, ,,omdat de proef met het mobiele slachthuis zich nog in de evaluatiefase bevindt’’.

Eind oktober laat Minister Carola Schouten van landbouw weten niet voortijdig conclusies te willen trekken over onnodig lijden van dieren bij mobiele slachthuizen. Ze wacht de resultaten/evaluatie van de pilot af. ^{4 5}

Op 1 april 2020 stuurt Carola Schouten een brief naar de Tweede Kamer over onder andere de 'Evaluatie pilot met een Mobiele Dodings Unit (MDU)'. ¹ Schouten opent met: "De inzet van de MDU is er op gericht dat niet-transportwaardige, maar wel slachtwaardige runderen op het veehouderijbedrijf worden bedwelmd en gedood om vervolgens ter verdere slacht naar het slachthuis te worden vervoerd. Verdere aantasting van dierenwelzijn moet daarmee worden voorkomen doordat de veehouder minder snel geneigd zal zijn om niet-transportwaardige runderen toch op transport naar het slachthuis mee te geven."

Wat haar volledig ontgaat is de schande dat er in Nederland blijkbaar dermate veel "niet-transportwaardige runderen" - lees: afgedankte, uitgemolken melkkoeien - zijn, dat het rendabel wordt om te investeren in een (pilot voor een) mobiel slachthuis. De tweede schande uit haar brief is dat blijkbaar algemeen kan worden aangenomen dat veehouders niet-transportwaardige runderen toch op transport zullen zetten. Zou er niet wat aan die werkelijke misstanden moeten worden gedaan?

Het Bureau Risicobeoordeling & Onderzoek (BuRO) ziet de volgende risico’s ten aanzien van dierenwelzijn:
Als dieren die worden aangeboden voor de MDU, bij de keuring door de NVWA-dierenartsen als niet slachtwaardig worden aangemerkt, bestaat een risico dat de dieren op het bedrijf achterblijven en de nodige zorg wordt onthouden. In principe zou dan euthanasie moeten volgen.
Op basis van de combinatie van kans op onjuiste bedwelming en onjuist verbloeden is het risico op het weer tot bewustzijn komen bij het scenario mét MDU groter ten opzichte van de reguliere slacht (en kleiner ten opzichte van de noodslacht).
De belangrijkste risico’s voor diergezondheid:
1. Het risico op versleping van dierziekteverwekkers tussen bedrijven als de persoonlijke hygiëne van de MDU medewerker onvoldoende is of wanneer de reiniging en ontsmetting (R&O) van de MDU niet optimaal is.
2. Het op onjuiste wijze afvoeren van afvalwater in de MDU. Bij de huidige werkwijze van de MDU komt afvalwater terecht in het opgevangen bloed van de verbloede dieren. Dit geheel zou als categorie 1 materiaal (laagste categorie; niet meer te verwerken in andere producten) moeten worden afgevoerd. BuRO constateerde dat dit mengsel als categorie 3 materiaal wordt aangemerkt, wat gebruikt kan worden als diervoeder. Dit is niet toegestaan. BuRO merkte dit aan als een licht verhoogd risico voor met name gezelschapsdieren als dit bloed gebruikt wordt voor productie van niet verhitte diervoeders.

Met deze evaluatie is de pilot MDU afgerond en stopt deze. "Om een besluit te nemen over structurele inzet van de MDU is een integrale afweging nodig," zegt Schouten, "waarbij zowel gekeken wordt naar maatregelen tot vermindering van de door BuRO gesignaleerde risico’s als naar de beschikbare capaciteit bij de NVWA. Ik informeer uw Kamer voor de zomer over mijn besluit."

Mobiele slacht gaat financieel en logistiek niet werken binnen de huidige industriële veehouderij en zal eerder het welzijn van dieren verslechteren dan verbeteren. De werkelijke oplossing voor de vele misstanden in de vee-industrie ligt in het inzetten op de eiwittransitie van dierlijk naar plantaardig, naast de verdere ontwikkeling van diervriendelijk kweekvlees.

Voor Animal Rights bestaat er geen humane slacht of diervriendelijk vlees. Ieder landbouwdier is een voelende wezen, een individu met een waarde van zichzelf onafhankelijk van zijn of haar nut voor de mens. Dat houdt in dat we dieren helemaal niet moeten slachten.