Hoe worden proefdieren gedood

Het invoeren van een nieuwe dodingsmethode in Nederland kan enkel op basis van een wetenschappelijke motivering en met goedkeuring van de Centrale Commissie Dierproeven of vrijstelling van de minister. Deze methode dient vervolgens binnen een jaar gecommuniceerd te worden aan de Europese Commissie.

Om goedkeuring te krijgen zal er een literatuurstudie moeten worden uitgevoerd of anders een nieuwe dierproef om de dodingsmethode te testen. De nieuwe dodingsmethode dient niet meer leed te veroorzaken dan de huidige methoden. Er wordt gekeken naar de snelheid van bewustzijnsverlies en mate van pijn, lijden en angst waarmee (de gehele ervaring rondom) de doding gepaard gaat.

Grote aantallen proefdieren worden via geautomatiseerde systemen tegelijk in de kooien gedood met CO2. Deze dieren worden gedood omdat ze te veel of overbodig zijn of omdat de kolonies ‘opgeschoond’ dienen te worden vanwege infecties. Het Nationaal Comité advies dierproevenbeleid (NCad) waarschuwt dat bij de afweging van dodingsmethoden, ook bij zeer grote aantallen te doden dieren, het streven naar efficiëntie niet ten koste mag gaan van het dierenwelzijn van de individuele dieren.

Volgens het NCad vergt het doden van zeer jonge (foetale en neonate) ratten en muizen extra aandacht en een andere benadering dan het doden van volwassen dieren: het zenuw- en ademhalingsstelsel zijn bij deze dieren nog immatuur. Doden met gas (CO2) gaat bij deze proefdieren zeer langzaam en gaat mogelijk gepaard met pijn en is daarom discutabel. Foetussen en neonaten worden nu gedood door ze onder te dompelen in vloeibaar stikstof. Een andere variant is door de vachtloze dieren te doden via onderkoeling en bevriezing.

Het NCad publiceerde in augustus 2016 het advies 'Alternatieve dodingsmethoden bij proefdieren - voor een zorgvuldige afweging om structureel af te wijken van voorgeschreven methoden'. In deze publicatie staan de discussiepunten beschreven van de betrokken instellingen: ¹

• Over de effectiviteit van doden

De doeltreffendheid van een dodingsmethode is een zeer belangrijk aspect. Neem het risico dat het misgaat mee in overweging. Als we bijvoorbeeld concussie (een klap op de kop) bij de cavia een goede methode vinden, laat daarvoor dan een gevalideerd systeem voor ontwikkelen. -Beroepsgroep proefdierdeskundigen

• Over het onderkoelen van proefdieren

Bij toepassing van onderkoeling is het van belang onderscheid te maken tussen warm- en koudbloedige dieren. Zebravissen worden standaard onderkoeld; de vissen worden in een gekoeld medium gebracht en sedatie is dan instantaan. Bij neonate ratten kan geleidelijke onderkoeling worden toegepast, waarbij ervoor gezorgd moet worden dat het dier geleidelijk (niet slechts aan één kant) onderkoeld raakt. Onderdompelen in vloeibare stikstof is de snelste manier van onderkoelen, maar stuit tegen een aantal praktische bezwaren. - Instantie voor Dierenwelzijn Platform (IvD Platform)

Bij toepassing van onderkoeling is het van belang maatregelen te nemen om te voorkomen dat het dier vastvriest. - Three R’s Alternatives Initiating Network (TRAIN)

• Over het onverdoofd doden van proefdieren

Veel onderzoekers, vooral bij hersenonderzoek, willen juist geen gebruik maken van anesthesie voorafgaand aan de doding, omdat ze hun metingen niet willen contamineren met een sedativum (verdovingsmiddel). - Three R’s Alternatives Initiating Network (TRAIN)

• Over het onthoofden van proefdieren

Neem, ook bij vogels en koudbloedige dieren, mechanische dodingsmethoden in overweging, zoals decapitatie (onthoofding). Hierover is, onder meer in het kader van de discussies over ritueel slachten, veel literatuur beschikbaar. Vaak wordt in dit kader gerefereerd naar een oud, en inmiddels achterhaald artikel waarin gesteld werd dat het brein bij ratten na decapitatie nog enige tijd actief zou blijven. Helaas is niet in de Europese Richtlijn meegenomen dat het brein feitelijk al binnen een seconde hersendood is. - Three R’s Alternatives Initiating Network (TRAIN)

Het doden van dieren in nabijheid van soortgenoten moet worden vermeden. Bij decapitatie leidt de geur van bloed en het geluid van (ultrasone) vocalisaties tot stress bij de soortgenoten.- Three R’s Alternatives Initiating Network (TRAIN)

Vanuit het oogpunt van snelheid van bewustzijnsverlies voorkeur voor decapitatie of cervicale dislocatie, zónder sedatie uitgevoerd door een bekwaam persoon. - Vrije Universiteit/VUmc

• Over het doden van vogels

Onderzoek de bruikbaarheid van een alternatieve dodingsmethode voor toepassing bij individuele vogels, deze bestaat uit de toediening van een overdosis barbituraat door injectie via het achterhoofdsgat, rechtstreeks in het brein. Deze methode is gemakkelijk uitvoerbaar (het achterhoofdsgat is gemakkelijk te lokaliseren en de injectie vereist weinig fixatie van het dier) en is bovendien zeer snel en effectief. - Nederlandse Federatie van Universitair Medische Centra

• Over het doden van honden

De mens-dier relatie speelt een grote rol bij het doden van honden in het proefdierenlab. Als je een hond sedeert in het bijzijn van andere honden is bepalend welk signaal de hond afgeeft aan de andere dieren. - Three R’s Alternatives Initiating Network (TRAIN)

• Over het vergassen van proefdieren

Bij toepassing van CO2 als dodingsmethode in de thuiskooi, waarbij CO2 dan langzaam instroomt, wordt de mate van ongerief, althans bij ratten, sterk verminderd. Dit is veel te weinig tot uitdrukking gekomen in de Richtlijn. - Three R’s Alternatives Initiating Network (TRAIN)