Ganzen in Vlaanderen

Verschillende ganzensoorten kwamen van oudsher langs de Noordzee voor als broedvogel. Door de ontginning van moerassen in West-Europa en het toenemen van de jachtdruk was de gans als broedvogel aan het begin van de 20ste eeuw bijna volledig uitgestorven. Er zijn verschillende soorten ganzen in Vlaanderen. Sommige soorten komen hier van oorsprong voor en andere soorten zijn ingevoerd, ontsnapt of losgelaten en hebben zich vervolgens succesvol weten te vestigen. Er wordt onderscheid gemaakt tussen ganzen die hier alleen overwinteren, winterganzen of wintergasten genaamd en ganzen die hier jaarrond verblijven. Deze worden veelal zomerganzen of standganzen genoemd.

De winterganzen zijn broedvogels die vanuit Noord-Europa en de Arctische toendra’s komen overwinteren. Standganzen zijn veelal, maar niet altijd, ontsnapte of uitgezette dieren die succesvol een populatie hebben weten te vestigen.

In Vlaanderen worden grauwe ganzen, Canadaganzen, brandganzen en nijlganzen bejaagd.

Van al deze ganzensoorten is de grauwe gans de enige die oorspronkelijk tot de fauna van de Lage Landen behoorde.¹ Ze verdween in België in de negentiende eeuw, maar is sinds de jaren 50 terug als verwilderde afstammeling van vogels die uitgezet zijn in het Zwin. De meeste grauwe ganzen zijn te vinden in de kuststreek, daarnaast is er ook sprake van grotere aantallen in de plantentuin in Meise en het Schulensmeer in Lummen. Het aantal overwinterende grauwe ganzen is al een tijdje vrij stabiel in Vlaanderen en zou ongeveer 18.000 stuks bedragen.²

Canadese ganzen zijn zomerganzen Deze dieren komen van oorsprong niet in Europa voor, maar stammen af van verwilderde parkganzen.¹ De dieren worden nog steeds gehouden als siervogels. In principe moeten maatregelen genomen worden om te vermijden dat de vogels wegvliegen, zoals het knippen van vleugels, maar dit zet geen zoden aan de dijk. Enerzijds worden vogels gedood omdat ze invasief zijn, anderzijds wordt de aanvoer van nieuwe vogels door particulieren niet aan banden gelegd. Op dit moment zouden er nog zo’n 8.900 Canadese ganzen in het wild leven. Ze bevinden zich voornamelijk in Oost-Vlaanderen.² In Nederland wordt de Canadese gans wel aangemerkt als beschermde inheemse diersoort.

De brandgans is van oorsprong een broedvogel uit hoge Noorden. In Vlaanderen komen er zowel populaties voor die hier enkel overwinteren als verwilderde standvogels. Het is moeilijk een onderscheid te maken tussen beide groepen. Wel stijgt het aantal brandganzen. In maart 2016 werden er ongeveer 8.700 exemplaren genoteerd. Sindsdien is hun aantal waarschijnlijk toegenomen.^{1 2}

De nijlgans werd voor het eerst in het wild gerapporteerd in België in 1984 en plant zich voort in het wild sinds de jaren negentig. De populatie stamt af van ontsnapte parkganzen van het koninklijk domein in Laken.¹ Ontsnapte siervogels weten zich net als in andere West-Europese landen goed te handhaven. De laatste wintertelling van hun aantallen dateert van 2016. Toen werden er 3.892 exemplaren geteld. Al is dit een schatting aangezien deze ganzen zich niet gemakkelijk laten tellen.

Deze ganzen zijn trekvogels, in de winter verblijven ze in ons land. aantallen stabiel. In Vlaanderen verblijven in de wintermaanden zo'n 45.000 kolganzen, 42.000 kleine rietganzen en ongeveer 500 rietganzen. In de zomer broeden ze in de arctische gebieden. Al deze ganzen zijn beschermd en mogen momenteel niet bejaagd worden.^{1 2 3}

Ganzen worden gemiddeld twaalf jaar, bij een leven zonder risico’s kunnen ze ook gemakkelijk twintig jaar halen. Jacht is de belangrijkste doodsoorzaak. Ganzen zijn trouwe dieren. Ze zijn trouw aan hun partner, de plekken die ze bezoeken en ze gebruiken veel dezelfde slaap- en broedplaatsen.

Het willekeurig afschieten van ganzen uit een groep zorgt voor stress, angst en verstoring van de harmonie binnen de groep. Vanwege zijn lichaamsbouw en gedrag is de gans een moeilijke diersoort om te bejagen. Ganzen zijn grote vogels en dit maakt het inschatten van hoogte en snelheid lastig. Niet elk schot is raak. Zo blijkt uit Nederlands onderzoek dat 25 tot 40% van de ganzen rond vliegt met hagel in het lijf. Volgens onderzoeker Berend Voslamber is een schot hagel extreem stressvol en pijnlijk. Zo worden ze bijvoorbeeld geraakt in hun vleugel en kunnen niet meer verder vliegen. Gewonde ganzen kunnen een langzame en pijnlijke dood sterven, en dit allemaal door een slecht geplaatst schot.¹

In Vlaanderen worden ganzen veelal vergast omdat ze overlast veroorzaken in vijvers, parken, golfterreinen en natuurreservaten.¹ De dieren vinden in Vlaamse parken een ideale habitat: kortgemaaide gazons, met een oever zonder begroeiing waardoor ze makkelijk het water in kunnen.

Daarnaast kunnen ze volgens sommigen ook schade aan landbouwgewassen veroorzaken door te foerageren aan graslanden of oogstresten op velden en door hun uitwerpselen. Een literatuurstudie van scandinavische onderzoekers stelt echter dat ganzen, of hun uitwerpselen, geen effect hebben op de opbrengst van akkers en de aantrekkelijkheid van graslanden. Bovendien beschikt de overheid niet over concrete cijfers om dit beleid op te baseren, omdat schade door jachtwildsoorten en exoten niet wordt vergoed.^{2 3 4}

In Vlaanderen mogen grauwe ganzen, brandganzen en Canadese ganzen worden gedood. Ze mogen worden afgeschoten of gevangen en dan vergast onder de volgende voorwaarden^{1 2}:

Canadese ganzen: het hele jaar door als gewone jacht of bijzondere jacht.

Grauwe ganzen: van half juli tot eind januari als gewone jacht of bijzondere jacht.

Brandganzen: bestrijding van 1 mei tot 30 september, enkel met inloopkooien “om belangrijke schade aan professioneel geteelde gewassen te voorkomen” en indien er geen andere bevredigende oplossing bestaat. Doden met het geweer is niet toegelaten. Het doden van brandganzen gebeurt op dit moment niet systematisch, zoals voor Canadese en grauwe ganzen wel het geval is. Indien een gemeente, provincie of het ANB besluit dat er ergens lokaal “te veel” zijn, worden ze gedood.

Nijlganzen: zijn geclassificeerd als “invasieve exoten” en mogelijk door eender wie op elk moment worden gedood. Veelal gebeurt dit met inloopkooien.

Grauwe ganzen en canadaganzen kunnen bovendien het hele jaar door overal bestreden worden, mits er een aanvraag wordt gedaan.

Ook rietganzen, kleine rietganzen en kolganzen zijn als jachtwildsoort opgenomen in het jachtdecreet. Op dit moment is de jacht op deze soorten niet geopend, maar de minister kan in principe altijd beslissen om deze weer te openen.

Jaarlijks worden in juni en juli honderden ganzen weggevangen en vergast op het moment dat de volwassen ganzen in de slagpenrui zijn en de jongen voor het eerst veren krijgen. Deze periode duurt vier weken en de ganzen kunnen dan niet wegvliegen. De gestreste dieren worden in een wagen gedreven en met CO2 vergast. Het kan wel twee minuten duren voordat alle ganzen vergast zijn. De gans is een watervogel en kan dan ook langdurig de adem inhouden. Een dierproef door de Universiteit Wageningen toont aan dat vergassing met CO2 zorgt voor veel stress, angst en pijn door o.a. ademhalingsnood en het opgesloten zitten. Niet alle ganzen worden gevangen, sommigen weten te ontkomen. Deze ganzen moeten het zien te redden zonder hun soortgenoten, zonder hun familie.

In Vlaanderen werden er in 2019 800 ganzen vergast, waaronder 756 Canadese ganzen, 39 boerenganzen en 4 grauwe ganzen. In 2018 werden er nog 614 brandganzen vergast.¹ In Oost-Vlaanderen is er zelfs een door de overheid gesubsidieerde vzw, RATO, die zich hierin heeft gespecialiseerd..

• De omgeving aanpassen: deze moet minder uitnodigend gemaakt worden. Ganzen doen het vooral goed op plaatsen met eiwitrijke gewassen. De ganzen zijn dan in betere conditie en kennen een beter broedsucces (Allen et al. 1995). Onderzoek toont aan dat ganzen in Vlaanderen een voortplantingssucces hebben van 93%.¹ Jonge ganzen die op grasland groot worden, hebben een betere conditie en een hogere overleving dan jonge vogels die in extensieve kruidenrijke terreinen opgroeien. Extensivering van de leefomgeving kan dus helpen om de groeisnelheid van de lokale broedpopulatie af te remmen.² Ook moet worden vermeden dat burgers ganzen voeren.³

• Barrières: Er kunnen aan de hand van planten (bv. riet) barrières worden aangelegd zodat de vogels niet zo makkelijk in en uit het water raken. Ganzen prefereren een open toegang tot water want daar voelen ze zich veiliger. Ook steilere randen in het water en lage barrières kunnen effectief zijn.⁴ Natuurlijk kan dit ook een negatief effect hebben op andere watervogels dus dit is iets om rekening mee te houden. Bijkomend kunnen de rietkragen worden afgezet tegen ganzenvraat.⁵

Favoriete broedplaatsen kunnen aan de hand van begroeiing of andere barrières onbereikbaar worden gemaakt. Parken met eilandjes omringt door water en daaraan grenzend korte gazons vormen een ideaal habitat voor ganzen om te broeden en daarna hun jongen groot te brengen. Ruigtes waar de vogels graag broeden kunnen worden verwijderd. Er moet echter voor worden gezorgd dat bij de aanleg van begroeiing om de vogels de toegang tot het water te ontzeggen, niet juist een ideale broedplaats ontstaat.

• Laserstralen: kunnen het gedrag van ganzen helpen sturen. De agrilaser zou een blijvend ontradend effect hebben.⁶ Echter moeten er dan wel rust- en foerageergebieden zijn waar de ganzen wel welkom zijn. Anders blijft het natuurlijk een kat- en muisspel waarbij de ganzen telkens moeten worden verjaagd.

Wij pleiten voor een nieuwe visie op natuurbeheer, waarin naast behoud ook de rechten van de individuele dieren worden opgenomen. De groei van de populatie ganzen is te wijten aan menselijk handelen, namelijk het introduceren van deze dieren en het aanleggen van parken en landschappen waar de dieren graag vertoeven.

Ganzen zijn zich niet bewust van onze regels en wetten. Maar ze ondervinden wel de consequenties van een overtreding. Animal Rights pleit voor een andere inrichting van het landschap als duurzame en diervriendelijke oplossing. Met behulp van de juiste landinrichting, in combinatie met alternatieve methoden, kan het gedrag van ganzen worden gestuurd en daarmee overlast worden voorkomen.