Bij het stikken van 1200 varkens in Haaren faalden zowel de ventilatie als de boer

Op 18 juli 2018 kwamen aan de Kovelsweg 5 in Haaren zo’n 1200 varkens om toen de ventilatie uitviel. ¹ Op die locatie mogen in drie stallen 2.976 varkens worden gehouden. De eigenaar van het pand is de Haarense ondernemer Wim Vugts. Hij verhuurt het complex aan de familie Van Sleuwen uit Veghel, die op tal van plekken in het land varkenshouderijen heeft en in het nieuws kwam nadat één van hun stallen in Boxtel werd bezet. 

Het NVWA rapport wordt opgemaakt op 10 augustus 2018, bijna een maand na het drama. Dit komt omdat de varkensboer de dood van meer dan duizend varkens niet meldde bij de NVWA en de gemeente Haaren. Ook destructiebedrijf Rendac dat de lijken afvoerde deed dat blijkbaar niet.

Vervolgens lijkt het er op dat de NVWA zelf helemaal geen onderzoek uit heeft gevoerd maar dit overliet aan Omgevingsdienst Brabant Noord (ODBN). De ODBN medewerker bezocht het bedrijf de ochtend van 9 augustus. Er viel toen natuurlijk niet veel meer te onderzoeken dan het opnemen van verklaringen.

De verklaring van de varkensboer luidt als volgt:

“Op 18 juli 2018 kreeg ik ’s nachts herhaaldelijk alarm. Ik ben omstreeks 2 uur naar de stal gegaan. Ik kon niets vinden wat het alarm had doen afgaan. Om 7 uur in de morgen ben ik weer naar het bedrijf gegaan. Ik had geen alarm meer gehad. Ik heb toen een ronde gemaakt in de stal/ en en niets vreemds gezien. Rond 10 uur kreeg ik weer alarm. Ik ben toen wederom naar het bedrijf gegaan. Toen ik de deur van stal 2 opende kwam de warmte me al te gemoed. Toen zag ik dat in stal 2 de ventilatie uit gevallen was. De varkens waren al dood. Ik heb al de deuren open gezet en de elektricien gebeld. De voerbakken waren leeg. (om 8 uur wordt er gevoerd) De varkens hebben waarschijnlijk pas na die tijd problemen gekregen.
De verklaring van de elektricien hoe dit kon gebeuren was dat het alarm gegeven werd bij een storing maar dat het systeem daarna van 3 fases overschakelt op 2 fases en de apparatuur het dan weer doet. Vandaar dat ik tijdens de controle niets kon ontdekken. Tijdens het 2e alarm heeft de ventilatie zich toch weer uitgeschakeld. Hierdoor en in combinatie met de hoge buiten temperatuur 28 tot 30 graden) zijn de varkens in zeer korte tijd omgekomen.
Na de middag is dierenarts …. nog ter plaatse geweest om de overgebleven varkens te onderzoeken.
De meeste varkens hadden de leeftijd van circa 15 weken. Twee afdelingen bevatte zware varkens.
Ik ben er nog goed ziek van en hoop zoiets nooit meer mee te maken.”

Op 14 augustus vindt er vervolgens een telefonisch onderhoud plaats dat moet doorgaan voor het technisch onderzoek. Hierbij is onderstaande verklaring gegeven:

“De oorzaak van het uitvallen van de ventilatie in de stal aan de [Kovelsweg 5 in Haaren ] is een defecte zekering van 63A.

Voor de ventilatoren is een Danfoss frequentieregelaar aanwezig die wordt gevoed door drie fases. De frequentieregelaar heeft de eigenschap dat als er een fase wegvalt in de voeding de regelaar tot +/- 50 tot 60% van de capaciteit toch nog 3 fases uitstuurt naar de ventilatoren. Hierdoor draait de ventilatie normaal door. Tijdens het bezoek aan de stal door … om 02.00 uur heeft de ventilatie dan ook normaal gewerkt. Ook tijdens het bezoek van 07.00 uur heeft de ventilatie normaal gewerkt. Gezien de buitentemperatuur op 18 juli snel is gestegen heeft het volgende zich voorgedaan. Door het stijgen van de buitentemperatuur waardoor ook de temperatuur in de stallen is gestegen is de vraag naar meer ventilatie snel toegenomen. Op een bepaald tijdstip is de vraag boven de 60% uitgekomen die de frequentieregelaar maximaal heeft kunnen leveren. Het gevolg is dat de frequentie regelaar er geheel mee is gestopt en de ventilatie is uitgevallen.”

Er wordt vervolgens geconcludeerd door de onderzoeker(s) dat de ondernemer enkel kan worden verweten “dat er geen melding van een ongewoon voorval is ingediend” wat een overtreding is van artikel 17.2 van de Wet milieubeheer.

Hierbij wordt voorbij gegaan aan het feit dat de ‘opzichter’ na een snelle inspectie het bedrijf heeft verlaten en waarschijnlijk weer is gaan slapen zonder de oorzaak van het alarm te achterhalen, laat staan te verhelpen. Ook de volgende ochtend heeft hij de elektricien niet gebeld om het alarm van de nacht ervoor te onderzoeken.

Een belangrijke vraag, waar de onderzoekers niet op ingaan, is: Hoe wordt het alarm geactiveerd?

Het meest waarschijnlijke is dat het alarm afkomstig was van de frequentieregelaar.
Een frequentieregelaar zet zowel de vaste netspanning als de frequentie om in een traploos varieerbare spanning en frequentie. ¹ De frequentieregelaar is gekoppeld aan een thermostaat (en vaak ook een lucht-volumestroom-meting). Daarmee wordt, afhankelijk van de (temperatuur)vraag, de snelheid van de ventilator nauwkeuriger geregeld en daarmee de hoeveelheid lucht die wordt toe/afgevoerd in de stal.

Een (Danfoss) frequentieregelaar heeft over het algemeen een eigen roodknipperende alarmindicatie en een digitaal scherm waarop er bij een foutconditie een alarmtekst wordt weergegeven.

Een van die alarmen is ‘Voedingsfaseverlies’ als er aan de voedingszijde een fase ontbreekt, zoals in dit geval bij een defecte 63A zekering. Dit alarm is waarschijnlijk om 2 uur 's nachts afgegaan. Dit alarm is niet te resetten zonder het probleem op te lossen. Het rode lampje moet op de frequentieregelaar geknipperd hebben en de storing moet op het scherm afleesbaar zijn geweest toen de boer 's nachts de oorzaak van het alarm zocht. Dat moet nog steeds het geval zijn geweest om 7 uur 's ochtends toen de varkensboer zijn ochtendronde maakte.

Een ander alarm is ‘Inverter overbelast’. Dit wordt geactiveerd als de frequentieregelaar gedurende een te lange tijd wordt overbelast en op het punt staat om uit te schakelen. Dit is waarschijnlijk het alarm van 10 uur 's ochtends geweest toen de buiten- en dus de staltemperatuur opliep en de frequentieregelaar niet meer kon voldoen aan de vraag.

Dit is een vrij technisch verhaal, maar dat geeft ook meteen de kern van het probleem weer. Als de inspecteur in het rapport zegt dat “de ondernemer” enkel kan worden verweten dat hij geen melding deed van het “ongewoon voorval”, dan zegt hij daarmee eigenlijk dat hij van de varkensboer niet verwacht dat deze voldoende technische kennis heeft van de systemen waarvan de levens van de varkens afhankelijk zijn; de controlerende instanties verwachten niet van een veehouder dat hij of zij in staat is eenvoudige foutmeldingen te verhelpen in hun volledig geautomatiseerde stallen.

In Haaren zijn 1200 varkens gestorven, omdat de veeboer niet in staat was te onderkennen wat het alarm inhield dat ’s nachts afging.
Een alarm aflezen vanaf het scherm van een frequentieregelaar en vervolgens een zekering vervangen of resetten (afhankelijk van het type) zijn uiterst eenvoudige handelingen. Je moet echter wel weten waar je moet kijken en de installatie begrijpen.

Volgens de eigen verklaring van de varkensboer, weken na het staldrama, heeft hij het alarm niet genegeerd, zoals zijn collega in Meddo, maar wist hij niet hoe het te interpreteren. De gevolgen voor de varkens zijn dezelfde.

Dat de boer niet voldoende op de hoogte was van de werking van de systemen in zijn eigen stal valt hem te verwijten. Dat hij, toen hij zelf niets kon vinden, weer naar huis is gegaan, in plaats van een expert te bellen en de wacht te houden tot deze arriveerde, is hem ook te verwijten.

Dat de NVWA en het ODBN niet tot deze conclusie komen, is waarschijnlijk eveneens te wijten aan hun gebrek aan kennis over geautomatiseerde (stal)systemen.

Zover Animal Rights weet, zijn de Van Sleuwens enkel berispt door de gemeente Haaren voor het niet melden van dit “voorval”. ¹

Veestallen zonder menselijk toezicht zijn tegenwoordig de regel. De levens van de dieren zijn afhankelijk van de geautomatiseerde systemen die hen van voedsel en water voorzien, de ammoniakdampen afvoeren en de staltemperatuur regelen.

Dit geval lijkt aan te tonen dat de kennis van de veeboeren niet meegroeit met de steeds complexere systemen die het leven of de dood van de dieren bepalen.

Kies compassie en dus plantaardige voeding!